“ครู” มาจากคำว่า ครุ (คะ-รุ) ที่แปลว่า “หนัก” อันหมายถึงความรับผิดชอบในการอบรมสั่งสอนของครูนั้น นับเป็นภาระหน้าที่ที่หนักหนาสาหัสไม่น้อย กว่าคนๆ หนึ่งจะเติบโตมีวิชาความรู้ และเป็นคนดีของสังคม จะต้องทุ่มเทแรงกายและแรงใจไม่น้อยไปกว่าพ่อแม่ผู้ให้กำเนิด ความหมายของคำว่า “ครู” ในภาษาไทยจึงหมายความว่า ผู้สั่งสอนศิษย์ หรือ ผู้ถ่ายทอดความรู้ให้แก่ศิษย์ โดยปกติสถานศึกษามักจัดพิธีไหว้ครูขึ้นในวันพฤหัสบดี สัปดาห์ที่ 2 หรือวันใดวันหนึ่งในราวเดือนมิถุนายน โดยในปีนี้ตรงกับวันพฤหัสบดีที่ 13 มิถุนายน 2567
วันไหว้ครู
นอกจากพ่อแม่ ซึ่งเปรียบเสมือน ครูคนแรกของเราแล้วนั้น ครู จึงเป็นบุคคลสำคัญลำดับถัดมาที่เราทุกคน ควรจะได้แสดงความกตัญญูกตเวทิตาต่อท่าน เพราะหากโลกนี้ ไม่มีผู้ที่ทำหน้าที่เป็น ครู แล้วสรรพวิชาต่างๆ ก็คงสูญหายไปจากโลก แม้แต่องค์สมเด็จพระสัมมาสัมพุทธเจ้าเอง ก็ทรงเป็นครูของโลกพระองค์หนึ่ง
ด้วยเหตุนี้เอง การบูชาครู การไหว้ครู จึงเป็นประเพณีสำคัญที่มีมาแต่โบราณ ถือเป็นพิธีกรรมที่แสดงความเคารพ และระลึกถึงพระคุณของบูรพาจารย์ ครูอาจารย์ผู้ประสิทธิ์วิชาความรู้ให้ ทำให้เราสามารถนำไปประกอบวิชาชีพ สร้างความเจริญรุ่งเรืองให้แก่ตนเองและครอบครัวได้ในอนาคต
5 หลักธรรมของหน้าที่ครู
เหตุที่ ครู เป็นผู้คู่ควรแก่การเคารพบูชา แสดงความกตัญญูกตเวทิตาต่อครูเนื่องด้วย หลักธรรม 5 ประการของครูดังต่อไปนี้
- แนะนำฝึกอบรมให้เป็นคนดี
- สอนให้เข้าใจแจ่มแจ้ง
- สอนศิลปวิทยาให้สิ้นเชิง
- ส่งเสริมยกย่องความดีงามความสามารถของศิษย์ให้ปรากฏ
- สร้างเครื่องคุ้มภัยในสารทิศ คือ สอนฝึกให้สามารถใช้วิชาเลี้ยงชีพและรู้จักดำรงรักษาตนในอันที่จะดำเนินชีวิตต่อไปด้วยดี
ดังนั้นแล้วพุทธศาสนาก็สอนให้ศิษย์แสดงความคารวะ นับถือตอบครูอาจารย์ 5 ประการเช่นกัน คือ
- ลุกต้อนรับ แสดงความเคารพ
- เข้าไปหา เพื่อบำรุง รับใช้ ปรึกษา ซักถาม รับคำแนะนำ ฯลฯ
- ฟังด้วยดี ฟังเป็น รู้จักฟังให้เกิดปัญญา
- ปรนนิบัติ ช่วยบริการ
- เรียนศิลปวิทยาโดยเคารพ เอาจริงเอาจัง ถือเป็นกิจสำคัญ
ความหมายดอกไม้ที่ใช้ในพานไหว้ครู
พิธีไหว้ครู ตามหลักธรรมเนียมปฏิบัติจะใช้ดอกไม้หลัก 4 อย่างในการทำพานไหว้ครู เพื่อเป็นการระลึกถึงคุณครู อันได้แก่
- หญ้าแพรก สื่อถึง ขอให้เรียนได้เร็วเหมือนหญ้าแพรก ซึ่งเติบโตได้เร็วและทนต่อสภาพดินฟ้า อากาศ ทนต่อการเหยียบย่ำ ซึ่งเปรียบเสมือน คำสั่งสอนของครูบาอาจารย์
- ดอกเข็ม สื่อถึง ขอให้มีสติปัญญาเฉียบแหลม เหมือนชื่อของดอกเข็ม ซึ่งเป็นปริศนาธรรมว่า ครูต้องจัดการเรียนการสอนเพื่อปลูกฝังความคิด ให้นักเรียนนักศึกษาเป็นคนฉลาด (หัวแหลม) รู้จักวิเคราะห์วิจารณ์
- ดอกมะเขือ สื่อถึง การเปรียบเทียบว่า มะเขือนั้น จะคว่ำดอกลงเสมอเมื่อจะออกลูก แสดงถึง นักเรียนที่จะเรียนให้ได้ผลดีนั้นต้องรู้จักอ่อนน้อม ถ่อมตน เป็นคนสุภาพเรียบร้อย เหมือนมะเขือที่โน้มลง
- ข้าวตอก เนื่องจากข้าวตอกเกิดจากข้าวเปลือกที่คั่วด้วยไฟอ่อน ๆ ให้ร้อนเสมอกันจนถึงจุดหนึ่งที่เนื้อข้างในขยายออก จนดันเปลือกให้แยกออกจากกัน ได้ข้าวสีขาวที่ขยายเม็ดออกบาน ซึ่งสามารถนำไปประกอบพิธีกรรม หรือทำขนมต่าง ๆ ได้ ดังนั้น ข้าวตอกจึงเป็นสัญลักษณ์ของความมีระเบียบวินัย หากใครสามารถทำตามกฎระเบียบ เอาชนะความซุกซนและความเกียจคร้านของตัวเองได้ ก็จะเหมือนข้าวตอกสีขาวที่ถูกคั่วออกจากข้าวเปลือก
บทสวดบูชาพระรัตนตรัย
อรหัง สัมมาสัมพุทโธ ภควา พุทธัง ภควันตัง อภิวาเทมิ (กราบ)
สวากขาโต ภควตา ธัมโม ธัมมัง นมัสสามิ (กราบ)
สุปฏิปันโน ภควโต สาวกสังโฆ สังฆัง นมามิ (กราบ)
คำไหว้ครู
(นำ) ปาเจราจริยา โหนติ (รับพร้อมกัน) คุณุตตรานุสาสกา (สวดทำนองสรภัญญะ)
(นำ) – ข้าขอประณตน้อมสักการ (รับ) บูรพคณาจารย์ ผู้กอปประโยชน์ศึกษา ท่านผู้ประสาทวิชา อบรมจริยา แก่ข้าในกาลปัจจุบัน ข้าขอเคารพอภิวันท์ ระลึกคุณอนันต์ ด้วยใจนิยมบูชา ขอเดชกตเวทิตา อีกวิริยะพา ปัญญาให้เกิดแตกฉาน
ศึกษาสำเร็จทุกประการ อายุยืนนาน อยู่ในศีลธรรมอันดี ให้ได้เป็นเกียรติเป็นศรี ประโยชน์ทวี แก่ชาติ และประเทศไทย เทอญฯ
(นำสรุป) ปัญญาวุฑฒิกเร เต เต ทินโนวาเท นมามิหัง……………..
แปลว่า ได้อบรมสั่งสอนศิษย์ให้มีวิชาความรู้ ได้ให้โอวาทตักเตือนด้วยเมตตาธรรม ข้าพเจ้าขอกราบไหว้คุณครูอาจารย์เหล่านั้นด้วยความเคารพ
เนื้อหาอื่นๆ ที่เกี่ยวข้อง
เลขเด็ดฝันเห็นครูอาจารย์ ทำนายฝันครูอาจารย์ แม่นๆ
