ห้วยขาแข้ง ผืนป่าที่มีพื้นที่ใหญ่ที่สุด ตั้งอยู่ในจังหวัด อุทัยธานี วีรบุรุษหนึ่งเดียวที่เป็นตำนานแห่งผืนป่าแห่งนี้คือ “สืบ นาคะเสถียร” ผู้ที่ต่อสู้กับผู้บุกรุกและปกป้องพื้นป่า รวมไปถึงพืชพันธุ์ไม้ สัตว์ป่าต่างๆ ให้อยู่อย่างอุดมสมบูรณ์ แต่แล้วเส้นทางชีวิตของ สืบ นาคะเสถียร ก็ต้องสิ้นสุดลง ในวันที่ 1 กันยายน พ.ศ. 2533 วันนี้จึงได้ถูกตั้งขึ้นให้เป็นวันที่ระลึกถึงบุรุษผู้นี้
วันรำลึก หัวหน้าแห่งพงไพร สืบ นาคะเสถียร
ประวัติ สืบ นาคะเสถียร หรือ สืบยศ หัวหน้าเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าห้วยขาแข้ง มีชื่อเดิมว่า สืบยศ เกิดเมื่อวัน เสาร์ ที่ 31 เดือน ธันวาคม พ.ศ. 2492 ตำบลท่างาม อำเภอเมือง จังหวัดปราจีนบุรี บิดาชื่อ นายสลับ มารดาชื่อ นางบุญเยี่ยม มีพี่น้องทั้งหมด 3 คน โดย สืบ เป็นบุตรชายคนโตของครอบครัว น้องชายและน้องสาว คือ นายกอบกิจ นาคะเสถียร และน้องสาว กัลยา รักษาสิริกุล สืบ นาคะเสถียร มีบุตรสาว 1 คน ชื่อ ชินรัตน์ สืบมีบุคลิกประจำตัว คือ เมื่อเขาสนใจหรือตั้งใจทำอะไรแล้วก็จะมีความมุ่งมั่น ตั้งใจทำอย่างจริงจังจนประสบความสำเร็จ เวลาว่างในวัยเด็ก สืบ ชอบท่องเที่ยว โดยมีหนังสติ๊กคู่ใจ รวมเดินทางด้วย
การศึกษา สืบ นาคะเสถียร เข้าเรียนประถมตอนต้นที่โรงเรียนประจำจังหวัดปราจีนบุรี เมื่อเรียนจบประถม 4 ได้ไปเรียนต่อที่ โรงเรียนเซนต์หลุยส์ จังหวัดฉะเชิงเทรา จนจบมัธยมศึกษาปีที่ 5 และได้เข้าศึกษาในคณะวนศาสตร์ มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ พ.ศ. 2511 และจบการศึกษาในปี พ.ศ. 2514 และต่อมาได้ทำงานที่สวนสาธารณะของการเคหะแห่งชาติ ใน พ.ศ. 2517
จากนั้นเขาได้เข้าศึกษาในระดับปริญญาโท สาขาวิชาวนวัฒน์วิทยา ที่คณะวนศาสตร์ มหาลัยเกษตรศาสตร์ สำเร็จการศึกษาในปี พ.ศ. 2518 ได้เริ่มชีวิตข้าราชการ โดยบรรจุเข้ารับราชการ ตำแหน่งพนักงานป่าไม้ตรี กองอนุรักษ์สัตว์ป่า กรมป่าไม้ ต่อมาในปี พ.ศ. 2522 สืบ ได้รับทุนการศึกษาจากบริติชเคาน์ซิลเรียนต่อในระดับปริญญาโทอีกครั้ง สาขาอนุรักษ์วิทยา ที่มหาวิทยาลัยลอนดอน ในอังกฤษและ จบการศึกษาในปี พ.ศ. 2524
สืบ นาคะเสถียร กับหน้าที่อนุรักษ์สัตว์ป่า
สืบ นาคะเสถียร ได้กลับเข้ามารับราชการที่กองอนุรักษ์สัตว์ป่า กรมป่าไม้ ในปี พ.ศ. 2531 เขาได้พยายามเสนอให้ป่าทุ่งใหญ่นเรศวรและป่าห้วยขาแข้ง มีฐานะเป็นมรดกโลกอย่างเป็นทางการ จากองค์การสหประชาชาติ โดยเล็งเห็นว่าฐานะดังกล่าวจะเป็นหลักประกันสำคัญ ที่จะคุ้มครองป่าผืนนี้เอาไว้อย่างถาวร
ปลายปี พ.ศ. 2532 สืบได้รับทุนเรียนต่อระดับปริญญาเอกที่อังกฤษ พร้อมกับได้รับมอบหมายให้ดำรงตำแหน่งหัวหน้าเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าห้วยขาแข้ง ซึ่งเป็นป่าอนุรักษ์ที่มีความสำคัญมากไม่แพ้ป่าทุ่งใหญ่นเรศวร ในปี พ.ศ. 2533 สืบได้จัดตั้งกองทุนเพื่อรักษาป่าห้วยขาแข้งและทุ่งใหญ่นเรศวร ได้เป็นวิทยากรบรรยาย และร่วมอภิปรายในโอกาสและสถานที่ต่างๆ หลายแห่ง โดยเน้นเรื่อง “การอนุรักษ์ทรัพยากรธรรมชาติและปัญหาที่เกี่ยวข้อง” และ “การอพยพสัตว์ป่าตกค้างในเขื่อนเชี่ยวหลาน“
เขาได้แสดงเจตนารมณ์อันแน่วแน่ที่จะรักษาป่าผืนนี้ไว้ให้ได้อย่างชัดแจ้ง ได้ประกาศให้รู้ทั่วกันว่า
“ผมมารับงานที่นี่ โดยเอาชีวิตเป็นเดิมพัน”
ตั้งแต่วันแรกที่เข้าไปรับงานหัวหน้าเขตฯ ถึงแม้กระนั้นก็ยังไม่สามารถปกป้องป่าได้ เนื่องจากการดูแลผืนป่าขนาดมากกว่าหนึ่งล้านไร่ ด้วยงบประมาณและกำลังคนที่จำกัด รวมถึงการทุจริตของเจ้าหน้าที่ กลายเป็นปัญหาใหญ่ที่ไม่สามารถแก้ไขได้โดยง่าย และมากกว่านั้นปัญหาความยากจนของชาวบ้านที่อยู่อาศัยโดยรอบเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่า ทำให้กลุ่มผู้มีอิทธิพลที่หวังผลประโยชน์ได้ว่าจ้างชาวบ้านในเขตป่าสงวนเข้ามาตัดไม้ และลักลอบล่าสัตว์ในเขตป่าอนุรักษ์
เสียงปืนดังขึ้นนัดหนึ่งในป่าลึก สืบ ตัดสินใจจบชีวิตตัวเอง
เช้ามืดวันที่ 1 กันยายน พ.ศ. 2533 สืบ นาคะเสถียร ตัดสินใจจบชีวิตตัวเองลง โดยเขาได้สั่งเขียนจดหมายสั่งเสีย 6 ฉบับ ชำระสะสางภาระรับผิดชอบ และทรัพย์สินส่วนตัวที่คั่งค้าง รวมถึงมอบหมาย เครื่องใช้และอุปกรณ์ในการศึกษาวิจัยด้านสัตว์ป่า ให้สถานีวิจัยสัตว์ป่าเขานางรำ เพื่อนำไปใช้ตามวัตถุประสงค์ ตั้งศาลเพื่อแสดงความคารวะต่อดวงวิญญาณของเจ้าหน้าที่ ซึ่งพลีชีพรักษาป่าห้วยขาแข้ง แล้วสวดมนต์ไหว้พระจนจิตใจสงบ เสียงปืนดังขึ้นนัดหนึ่งในราวป่าลึก ที่ห้วยขาแข้ง สืบ นาคะเสถียร ได้จบชีวิตของเขาลง และเป็นจุดเริ่มต้นของ “ตำนานนักอนุรักษ์ไทย สืบ นาคะเสถียร ผู้ที่รักป่าไม้ สัตว์ป่าและธรรมชาติ ด้วยกายและใจ“
ทั้งนี้ สืบ นาคะเสถียร ได้เอ่ยถ้อยคำที่บ่งบอกถึงความรับผิดชอบและความจริงใจในการทำหน้าที่อนุรักษ์ผืนป่าห้วยขาแข้ง และสัตว์ป่าไว้ว่า….
ผมคิดว่า ชีวิตผมทำได้ดีที่สุดแล้วเท่าที่ผมมีชีวิตอยู่
ผมคิดว่า ผมได้ช่วยเหลือสังคมดีแล้ว
ผมคิดว่า ผมได้ทำตามกำลังของผมดีแล้ว
และ…ผมพอใจ ผมภูมิใจสิ่งที่ผมทำ …
หลังจากที่ สืบ นาคเสถียรได้จบชีวิตของตัวเองลง ศิลปินต่างๆ ได้มีการเขียนเพลงขึ้น เช่น
“สืบทอดเจตนา”
ยืนยง โอภากุล หรือ แอ็ด คาราบาว เขียนบทเพลง “สืบทอดเจตนา” (ปี 2533) หลังจากที่สืบ นาคะเสถียร เสียชีวิตลงไปเพียงไม่กี่วัน ถือว่าเป็นบทเพลงแรกที่กล่าวถึง สืบ นาคะเสถียร และเป็นบทเพลงที่ทำให้คนไทยจำนวนมาก ได้รู้จักว่าโลกนี้เคยมีคนที่ชื่อ สืบ นาคะเสถียรอยู่ เนื้อหาแต่ละท่อน ตั้งแต่บรรทัดแรก นบรรทัดสุดท้ายได้บรรยายเอกลักษณ์ของความเป็นสืบ นาคะเสถียร ออกมาได้อย่างไม่ขาดตกบกพร่อง
“ไม้ขีดไฟกับดอกทานตะวัน”
และวิยะดา โกมารกุล ในบทเพลง “ไม้ขีดไฟกับดอกทานตะวัน” เป็นเพลงที่เขียนขึ้นเป็นตัวแทนของ สืบ นาคะเสถียร เปรียบเป็นไม้ขีดไฟที่ยอมจุดไฟตัวเอง เพื่อให้ดอกทานตะวันหันมอง (ยอมให้รัฐบาลหรือผู้ที่เกี่ยวข้องหันมาดูแลผืนป่าอย่างจริงจัง)
ผลงานวิชาการของ สืบ นาคะเสถียร
นอกจากการทำหน้าที่ดูแลป่าไม้แล้ว สืบ ยังมีผลงานทางด้านวิชาการที่มีประโยชน์มากมาย ดังต่อไปนี้
- พ.ศ. 2524 การทำรังวางไข่ของนกบางชนิดที่ อ่างเก็บน้ำบางพระ จ.ชลบุรี สัมมนาสัตว์ป่าเมืองไทย
- พ.ศ. 2526 รายงานการสำรวจนก บริเวณอ่างเก็บน้ำบางพระ จ.ชลบุรี สัมมนาสัตว์ป่าเมืองไทย
- พ.ศ. 2527 รายงานผลการวิจัย การจัดการป่าไม้บริเวณ พื้นที่ป่าต้นน้ำคลองแสง โครงการเขื่อนเชี่ยวหลาน จ.สุราษฎร์ธานี
- พ.ศ. 2528 การศึกษานิเวศวิทยาของสัตว์ป่า ในบริเวณโครงการ ศูนย์ศึกษาเพื่อการพัฒนาภูพาน ตามพระราชดำริ
- พ.ศ. 2529 นิเวศวิทยาป่าไม้และสัตว์ป่า ในเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่า ทุ่งใหญ่นเรศวรและ เขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่า ห้วยขาแข้ง
- พ.ศ. 2529 รายงานผลการจับเนื้อทราย ที่เกาะกระดาษ
- พ.ศ. 2529 เลียงผาที่พบในประเทศไทย การกระจายถิ่นที่อยู่อาศัย และพฤติกรรมบางประการ
- สำรวจถิ่นที่อยู่อาศัยของเก้งหม้อ
- พ.ศ. 2530 นิเวศวิทยาป่าไม้และสัตว์ป่า ในเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าทุ่งใหญ่นเรศวร จ.กาญจนบุรี และ จ.ตาก และเขตรักษาพันธุ์สัตว์ป่าห้วยขาแข้ง จ.อุทัยธานี และ จ.ตาก กุมภาพันธ์ โดย สืบ นาคะเสถียร, นริศ ภูมิภาคพันธุ์, ศักดิ์สิทธิ์ ซิ้มเจริญ
- การสำรวจเบื้องต้นเกี่ยวกับ สัตว์ป่าในพรุโต๊ะแดง จ.นราธิวาส
- พ.ศ. 2532 การอพยพสัตว์ป่า ในอ่างเก็บน้ำรัชชประภา สัมมนาสัตว์ป่า
- วิเคราะห์ความเหมาะสม จากรายงานและแผนการ แก้ไขผลกระทบด้านทรัพยากร ป่าไม้และสัตว์ป่า
- โครงการโรงไฟฟ้าพลังน้ำ แควใหญ่ตอนบน (Assessment on Report and Impact Assessment Plan on Forestry and Wildlife of Upper Quae Yai Project)
- รายงานการประเมินผลงาน ช่วยเหลือสัตว์ป่าตกค้าง ในพื้นที่อ่างเก็บน้ำ เขื่อนรัชชประภา (เขื่อนเชี่ยวหลาน) จ.สุราษฏร์ธานี
- Nomination of the Thung Yai-Huay Kha Khaeng Wildlife Sanctuary to be a UNESCO World Heritage Site, May 1990 Submitted by the Wildlife Conservation Division, Royal Forest Department Prepared Seub Nakasathien and Belinda Stewart-Cox
